بررسی مقدماتی وجود باقیمانده هورمون های فنیل بوتازون، دگزامتازون و استرادیول درشیرهای پاستوریزه توزیع شده در شهر تهران به عنوان یک خطر بالقوه برای شهروندان

  سابقه و هدف: هورمون ‌ ها در طب دامپزشکی با هدف درمان، پیشگیری، بهبود تولید فرآورده ‌ های دامی، کنترل چرخه تولید مثل، بهبود ویژگی ‌ های نژادی و افزایش مقبولیت خوراک دام به کار گرفته می ‌ شوند. بیشتر موارد خطرناک باقیمانده ‌ های دارویی که در حیوانات مولد غذا دیده شده است، به ‌ علت استفاده نادرست از داروهای دامپزشکی مانند عدم رعایت مدت زمان منع مصرف (Withdrawal Time) ، استفاده از دارو به ‌ منظور پوشاندن نشانه ‌ های بالینی بیماری در زمان کشتار دام و استفاده از داروهای غیر مجاز و تأیید نشده بوده است. این هورمون ‌ ها در فرآورده ‌ های غذایی با منشا دامی باقی مانده و مصرف این گونه فرآورده ‌ ها عوارضی را برای انسان به همراه خواهد داشت. این پژوهش به منظور بررسی میزان احتمالی باقیمانده برخی از پر مصرف ‌ ترین و خطرناک ‌ ترین داروهای هورمونی در شیرهای پاستوریزه توزیع شده در شهر تهران انجام شد.   مواد و روش ‌ ها: 50 نمونه ‌ شیر پاستوریزه به ‌ صورت تصادفی در مدت یک ماه با مراجعه به فروشگاه ‌ های سطح شهر تهران از انواع مختلف از نظر نام تجاری (Brand) ، میزان چربی (کم چرب، استاندارد یا پر چرب) تهیه گردید. فنیل بوتازون و دگزامتازون در نمونه ‌ های شیر به روش HPLC- UV تعیین مقدار گردید. برای اندازه ‌ گیری 17-بتا استرادیول در شیر از روش ELISA استفاده شد.   یافته ‌ ها: حداقل مقدار قابل اندازه ‌ گیری فنیل بوتازون 5/2 نانوگرم در میلی لیتر بود که از بین 50 نمونه شیر بررسی شده، 45 نمونه وجود باقیمانده فنیل بوتازون را بین 1 تا 58 نانوگرم در میلی لیتر نشان دادند (90درصد) [ MRL (حداکثر سطح باقیمانده) فنیل بوتازون در شیر گاو صفر نانوگرم در میلی لیتر می ‌ باشد]. حداقل مقدار قابل اندازه ‌ گیری دگزامتازون 5 نانوگرم در میلی لیتر بود که از بین 50 نمونه شیر بررسی شده، 30 نمونه حاوی باقیمانده دگزامتازون بالاتر از 5 نانوگرم در میلی لیتر بودند (60درصد) [ MRL برای باقی مانده دگزامتازون در شیر ppb 3/0 می ‌ باشد]. از 50 نمونه شیر مورد بررسی، در 8 نمونه (16درصد) باقیمانده 17- بتا استرادیول در حد بالاتر از میزان طبیعی شناسایی گردید. میزان طبیعی این هورمون در شیر 30 - 10 پیکوگرم در میلی لیتر می ‌ باشد.   بحث و نتیجه ‌ گیری: اگر چه وجود هورمون ‌ ها برای فرآیند ‌ های مختلف فیزیولوژیک بدن ضروری است، اما مقادیر بیش از اندازه آنها عوارض اثبات شده ‌ ای دارد. وجود باقیمانده فنیل بوتازون در 90 درصد نمونه ‌ های شیر مورد آزمایش، دگزامتازون در 60 درصد نمونه ‌ ها و 17- بتا استرادیول بالاتر از میزان طبیعی در 16 درصد نمونه ‌ ها، نشان دهنده وضعیت بحرانی در نحوه و نوع مصرف داروها در طب دامپزشکی در شهر تهران و در نتیجه شیر حاصل از دام ‌ ها می ‌ باشد.